بررسی، تطبیق و مقایسه ی سیر روح ملکوتی در سیرالعباد الی المعاد سنایی و منطق الطیر عطار

این نوشتار پژوهشی است بر پایه ی تطبیق دو آثار ارزشمند سیرالعباد الی المعاد حکیم سنایی غزنوی و منطق الطیر شیخ عطار نیشابوری که سیر روح ملکوتی و موانع آن را در سفر روحانی وعرفانی مورد بررسی قرار داده و به بازشناسی بن مایه های فکری آنها می پردازد. این دو منظومه که آثاری جذاب با درون مایه های رمزی و تمثیلی هستند، افق های تازه از فرهنگ و ادب و عرفان را به روی علاقمندان می گشایند. موضوع این دو منظومه که شرح تمثیلی و رمزی سفر روح ملکوتی از اسفل السافلین یا عالم خاک تا به اعلی علیین یا عالم پاک است، به زبان رمزی شرح داده شده است. عشق، عایت و مدار خلقت وجود آدمی است، زیرا که روح انسانی بازگشت و اتصال به مبدأ و منشأ اصلی خویش را می جوید . این عشق با انقطاع از ماسوی شروع می شود و به اتحاد و اتصال معشوق منتهی می گردد. حکیم سنایی به راهنمایی پیر، سفری را آغاز می کند و تلاش می نماید تا راه پالایش را به آدمی نشان دهد و او را از عالم مادی عبور داده و به کمال برساند. سیرالعباد داستان سفر عروج روح، رستاخیز و تولدی در خلاقیت و معنویت است. منطق الطیر شیخ عطار، حماسه ی نمادینی است برای عروج روح که به شیوه ی سمبلیک به موضوع های گوناگون سلوک و مقامات می پردازد و راه سالکان را برای رسیدن به هدف والا و مرتبتی برتر به تصویر در می آورد. در این منظومه پرندگان (سالکان طریقت) که نماد جان ما هستند، پس از گذشتن از هفت وادی (طلب، عشق، معرفت ، استغنا، توحید، فقر و فنا) که سیر جاده ی متعالی است و انسان را از منزلگاه نفس تا معراج روح بال می برد، از فراسوی زمان و مکان ها می گذرند تا با در نظر داشتن مقصدی عالی به سوی نور پرواز کنند و تمام فاصله هایی را که بین وجود محدود متناهی و هستی لایتناهی وجود دارد، طی کنند . دیگر پرندگان، غمگین و ماتم زده باز می مانند و این همان سالکان طریقی هستند که نمی توانند از مهالک وعقبه های سخت بگذرند و درمانده می شوند و از رسیدن به مرتبت اعلی باز می مانند، بدین گونه سیرالی الله، عبور از منازل بسیار را بر سالک ناگزیر می کند. در این زمینه انسان ها باید به نفس مطمئنه برسند ودر ضمیر آئینه مانندشان همه چیز و همه کس را به وضوح ملاحظه کنند، زیرا جهان هستی تجلی و جلوه ی دوست است. در هر دو منظومه برای تفهیم و اثبات یکی از مهم ترین مبانی عرفان و تصوف که وحدت وجود می باشد، مفاهیمی بلند و شایان توجه عرضه شده است.